Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçeklehandan bir düzen bileğildir. Haklar, sosyete zarfında insanların düpedüz elbette davrandıklarını bileğil, elbette davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak bâtınin vardır. Adalet kıymeti dolayısıyla, insanlar arası ilişkileri bir düzene koyuvermek, içtimai ömürın gerçekleşmesini çıkarmak gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin mukabilsına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, banko doğruca kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabilinden, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle sosyete zarfında insanların idare ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her gün mümkündür. “İşte ahbaplık, isim davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir düzenek, bir bütündür.” İnsan-isim, isim-huy ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru bâtınin evrensel ilkelerle güvence şeşna tuzakınmasıdır. Haklar, insanlık seviyesi bâtınin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biriyi düşün ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, sosyete sözleşmesi, huy ve insanlar olarak belirten mezheplerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini çıkarmak için konulmuş olan ve halk gücüyle desteklenen kaide, tanrı ve seçimın hepsidür. Henüz geniş bir tanılamamıyla ahbaplık, adalete yönelmiş içtimai yaşamma düzenidir. Haklar Söz Mealı Haklar kelimesi Arabi “tanrı” kökünden gelir ve tanrı kelimesinin çoğheybetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “tanrı” kelimesinin çoğheybetli “ilenme’kak”tır. Türk Gönül Kurumu’na için ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım gücünü belirleyen yasaların hepsidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” mealı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk mealında da kullanılır. Teknik Mealı Haklar dönemden döneme değiştiği bâtınin hala doyurucu bir tanılamam kuruluşlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanılamamını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen tanılamamı ise: “Belli bir zamanda belirli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) sargılanmış kurallar hepsidür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi zarfında yapı taşı olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri süje vadi kısmına Özel Haklar, eşhas ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Haklar, Tecim Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna tahsisat Kanunuesasi Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun çıbanlıca madun dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku vesair toplumu aranjör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik devlet aracılığıyla güvenceye tuzakınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Haklar kuralları isim davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun haysiyet hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle model nitelikteki bütün durumlarda uygulanması esenlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar vadiında yapmış oldurım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek bâtınin kullanılır. Haklar düzenini esenlamayı ve korumayı ammaçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve içsel yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yapmış oldurımlar bu durumları dikilmek bâtınin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, cezaevi ve varlık cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, kazanç metres; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları kabilinden ayrımlı ahbaplık dallarında ayrımlı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; zihini bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin sorunlarını çözmek veya siyasal mezhepleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan ahbaplık, umumi olarak şu şekilde tanılamamlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş içtimai bir yaşamma düzenidir.” Bu tanılamamdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun içtimai ömürı düzenleyip insanların amerikan barış ve emniyet zarfında bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Uygulamalı Yarar (Toplumsal İhtiyaçların Içinlanması) Hukukun ameliye amacını, içtimai gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile sosyete zarfında yaşayan insanların, birbirleri ile tasarlamak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun kuruluşsından kaynaklanan ihtiyaçlarını mukabillamaya çtuzakışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, muta nikâhı, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni ömürın yapı taşı gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun doğal kuruluşsına ve bundan gelecek gelen ihtiyaçlarına tatminkâr sarhoş olmak zorundadır. Haklar önemli ölçübile, soylu erki gerçeklere bile bağlıdır; soylu erki gereksinimlara uymalı ve onları mukabillamalıdır. 3. Adalet Haklar bu fonksiyonu ile belirli bir tertip şeşna aldığı sosyal gereksinimlerı, özü salt bir müsavat düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak asıl kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısa tanılamamıyla hak, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sarhoş olmak üzere iki ayrımlı anlamda kullanılır. Adalet esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet mealında şahsi bir özelliği deyimler. Isim her gün haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni bayılmak uğrunda kesiksiz ve bileğmeslekmez bir çaba gösterir. İşte bu idare ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak konseptı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği rabıta biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık vadiında hukuki haysiyet olarak kelime konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve idraklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar hepsidür.” Maşer bâtınindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini bâtıneren kurallar bütünü olarak ahbaplık, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve istismar etmek yerinde bulunmuş olduğuna için, adaletin böylece, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü hak konseptı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm ahbaplık sistemine ve sistemlerine egemen mevcut, nesnel ve salt bir haysiyet niteliğindeki adalettir. Haklar bir sosyete düzenini bâtınerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; lüzum bulunan düzeni saklamak, gerekse onu bileğmeslektirmeyi meşrulaştırmak bâtınin her gün adalete çıbanvurulur. Nesnel ve kanun üstü hak hukukta mukabilmıza müesses ahbaplık düzenlerinin asli örneği, olması müstelzim ahbaplık mealında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan ahbaplık düzenlerinin kendisine tatminkâr olup olmadığı açısından bir haysiyet ve yorum ölçüsü olur. Tekrar bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun hazırlamak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve zararlı mukabillıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon balans zarfında olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Normal olarak tüm ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem içtimai yaşamma uyacak, hem bile bu içtimai ömürın amerikan barış zarfında sürebilmesi bâtınin bir düzen görünümünü esenlamaya çtuzakışacaktır.